Fake news - jak rozmawiać o nich z dzieckiem?

Fake newsy, czyli fałszywe informacje wzbudzające strach zwłaszcza wśród dzieci możemy spotkać dziś dosłownie wszędzie. Znajdujemy je w mediach społecznościowych, na internetowych forach, w serwisach informacyjnych online, a także w prasie drukowanej, w programach radiowych i telewizyjnych. Warto zdać sobie sprawę, że zwłaszcza małe dzieci, które nie do końca potrafią oddzielać prawdę od fikcji i bardzo emocjonalnie podchodzą do wszystkiego, czego się dowiedzą, mogą traktować tzw. fake newsy bardzo serio. Jak uwrażliwić dziecko na problem fake newsów? Jak samemu ustrzec się przed pułapkami związanymi z fake newsami? Zachęcamy do uważnej lektury naszego tekstu.

Fake news - znaczenie pojęcia i obszar jego występowania

,,Fake news” to określenie wywodzące się z języka angielskiego i będące złożeniem popularnych słów ,,fake”, czyli fałsz, nieprawda, oszustwo oraz ,,news”, czyli aktualności, wiadomości, informacje. Pojęcie fake news powinniśmy rozumieć jako swego rodzaju oksymoron, złożenie pozornie dwóch sprzecznych słów: ,,fałszywe informacje”, bo przecież ,,news” to synonim faktów, rzetelnych, obiektywnie przekazanych treści. Fake newsy to obecnie zjawisko o bardzo szerokim zasięgu, choć uważa się, że dotyczy szczególnie zagrożeń w Internecie (por. Facebook, Instagram, Twitter, Youtube, Pinterest, Snapchat, TikTok). Warto mieć świadomość, że fake newsy to różnego rodzaju informacje przekazywane także w radiu, telewizji, czy prasie o różnym stopniu fałszywości, które czasem wynikają czasem z pomyłki dziennikarzy, ale najczęściej mają celowo wprowadzać odbiorcę komunikatu w błąd. Co może być dzisiaj fake newsem? Takie fałszywe informacje to przede wszystkim artykuły, ale również zdjęcia, materiały audio i video, czasem same nagłówki tekstów powielane na kolejnych internetowych stronach ze względu na ich ,,klikalność” (,,clickbait”), skrajne emocje, jakie wywołują w czytelniku. Pierwsze debaty publiczne związane z fake newsami miały miejsce w 2010 i 2017 roku – obie wykazywały powiązanie z wyborami w Stanach Zjednoczonych.

Fake newsy jako element dezinformacji

Zastanawiając się nad zjawiskiem fake newsów, powinniśmy mieć na względzie i zwracać na to również uwagę swoich dzieci, że cele fake newsów są przeróżne - czasem obejmują one twórczość typowo artystyczną, mają charakter parodiowy, satyryczny, a czasem stają się obiektem drwin i dystrybucji nawet bez zgody autora danego utworu. Fake newsy mają przyciągać naszą uwagę, wzbudzać kontrowersje, wywoływać dyskusje, czasem mają cel typowo marketingowy. Niestety w ostatnich latach fake newsy (co szkodliwe zwłaszcza dla dzieci) stają się potężnym narzędziem manipulacji społecznej, stanowią próbę odciągnięcia uwagi np. wyborców od jakiegoś tematu, aktualnie dyskutowanego w mediach a niewygodnego np. dla polityków. Dlaczego trzeba za wszelką cenę chronić siebie i swoją rodzinę przed konsekwencjami fake newsów? Fałszywe informacje stają się bardzo często elementem wojny informacyjnej i dezinformacji, nazywa się je ,,środkami aktywnymi” w czarnej grupie technologii hybrydowych. W historii świata znane są liczne przypadki, gdy fake newsy były skutecznym narzędziem propagandy i budzącej strach dezinformacji. Ostatnie lata pokazały, że również epidemia koronawirusa, kryzys ekonomiczny i wojna na Ukrainie są wykorzystywane powszechnie do szerzenia – nawet wśród małych dzieci kłamliwych informacji będących bardzo niebezpiecznymi dla psychiki młodego odbiorcy.

Jak bronić siebie i dziecko przed fake newsami?

Kluczem do obrony przed negatywnymi skutkami fake newsów jest codzienna rozmowa z dzieckiem o tym, co usłyszało, zobaczyło, przeczytało i czego dowiedziało się w przedszkolu, szkole, podczas zabawy z rówieśnikami. Dobrą praktyką jest kontrola treści, programów informacyjnych, mediów społecznościowych, z którymi na co dzień ma wasze dziecko. Warto już z kilkulatkami prowadzić pierwsze rozmowy na temat fake newsów i skutecznej walki z nimi. Zachęcajmy dzieci, by starały się zawsze zrozumieć cel i intencje danej informacji, pokazujmy, że trzeba czytać całą treść, nie wyciągać pochopnych wniosków po lekturze samego nagłówka artykułu. Jeśli chcecie mieć pewność, że wasze dzieci docierają do sprawdzonych informacji i rzetelnych materiałów prasowych, sprawdzajcie z nimi datę publikacji artykułów, korzystajcie z naukowych źródeł (np. artykułów z przypisami do wyników ankiet konsumenckich). Jeśli dziecko ma wątpliwość, czy poznana przez nie informacja nie jest fake newsem, nauczcie je prosić o pomoc w tej kwestii was samych, starsze rodzeństwo, nauczycieli.

W 2018 roku ośrodek badawczy Kantar Public przeprowadził wśród Polaków badanie na temat występowania fake newsów w życiu codziennym. Aż 75% ankietowanych przyznało, że codziennie lub prawie codziennie mają styczność z fałszywymi informacjami i niestety 71% uczestników tego badania potwierdziło, że trudno im rozpoznać co jest prawdą, a co tzw. fake newsem. Rozwój technologiczny sprawia, że fake newsy w błyskawicznym tempie przenikają do społeczeństwa, wpływają na umysły naszych dzieci, ogłupiają je, wzbudzają strach, mogą prowadzić do depresji, a nawet samobójstwa. Warto więc dołożyć wszelkich starań, by wykorzystywać możliwości Internetu i osiągnięcia współczesnej nauki do weryfikacji treści zawartych w tzw. fake newsach.